Vật chất và kí ức của tác giả HENRI
Trong lịch sử tư tưởng triết học phương Tây, vấn đề con người luôn là chủ đề nổi bật trong hầu hết các trường phái triết học lớn. Những tư tưởng về con người là một trong những động lực thúc đẩy mạnh mẽ những trong xã hội và văn hóa trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Trong đó, những năm đầu thế kỷ XX đời sống kinh tế – xã hội phương Tây hiện đại với những biến đổi mạnh mẽ đã thúc đẩy sự phát triển các trào lưu tư tưởng triết học, sự xuất hiện ba trào lưu tư tưởng triết học nổi bật gồm: triết học của khoa học; triết học về con người và triết học tôn giáo. Henri Bergson ,một trong những cây đại thụ của triết học thế kỷ XX, đồng thời là một trong những triết gia trong trào lưu triết học về con người
Con người là gì? Con người được phát triển như thế nào? Luôn là những câu hỏi nền tảng, trăn trở cho mọi thời đại. Dưới góc nhìn của Henri Bergson, vấn đề con người rất mới và khác biệt. Henri Bergson đề cập vấn đề con người ở cuộc sống nội tâm với đà sống – sinh khí sống luôn luôn sáng tạo, luôn luôn phun trào và thế giới xúc cảm được khắc họa bằng dòng xúc cảm thời gian, độ dài liên tục, làm nên nét riêng của triết học Bergson.
Đến với tác phẩm “Vật Chất và Kí Ức” (Matière et mémoire) là tác phẩm thứ hai của Henri Bergson được xuất bản lần đầu tiên năm 1896 (bản dịch tiếng Việt của Linh mục Cao Văn Luận, xuất bản lần đầu năm 1963 tại Huế). Henri Bergson nghiên cứu mối tương quan giữa vật chất và kí ức, đồng thời từ những gợi ý theo quan niệm của ông về ý thức trực tiếp hay sự trực quan và ý niệm về dòng tồn tục , hai chủ đề chính của tác phẩm đầu tay của ông (Essai sur les données immédiates de la conscience – Khảo luận về các dữ kiện trực tiếp của ý thức), ông cố gắng vượt bỏ ngay chính sự đối lập nhị nguyên giữa quan điểm duy tâm-duy ý niệm và duy thực được ông gọi là những khó khăn về lí luận.
Henri Bergson vẫn giữ quan điểm nhị nguyên luận , ông coi tinh thần là có thực, vật chất là có thực. Song ông phản đối quan điểm duy thực quy tinh thần vào vật chất. Quan điểm duy thực xem các sự vật ở bên ngoài (ở bên ngoài tinh thần ta) là tồn tại độc lập, hoạt động theo những quy luật của tự nhiên. Vai trò của ý thức chỉ là sự tri giác thuần tuý, tức là nó chỉ giới hạn ở việc “giữ lại” dòng chảy trôi liên tục của trí nhớ về những “khoảnh khắc” tri giác được dưới dạng những hình ảnh . Những “khoảnh khắc” ấy thuộc về sự vật chứ không thuộc về ý thức. Bergson xem thân xác của con người cũng là một hình ảnh, một hình ảnh quan trọng nhất và chính thân xác cũng biến đổi. Mọi sự tri giác đều thông qua thân xác và như thế sự tri giác cũng biến đổi theo thân xác.
Bergson coi tinh thần và vật chất được nối liền nhau qua thân xác. Các nhà khoa học về não, coi kí ức là cái có “địa điểm” ở bên trong bộ não. Bergson coi kí ức là tinh thần. Sự tổn thương não làm rối loạn hoạt động kí ức, nhưng kí ức không “biến mất”. Kí ức chỉ bị “bất lực”, bị mất hiệu lực. Thân xác ta là trung tâm hoạt động. Lúc này, nó không thể hoạt động hồi tưởng một cách đúng nghĩa được nữa. Bergson phân biệt hai hình thức kí ức: một kí ức-thói quen (học thuộc lòng) và một kí ức-hồi tưởng. Trong loại thứ hai ngoài việc “nhớ lại” thuần tuý còn có cả tưởng tượng, suy tưởng, phát ngôn – những năng lực thuần tuý tinh thần.
Henri Bergson chẳng những kế thừa và phát triển lối giải thích sự sống theo chủ nghĩa phi lý và chủ nghĩa trực giác của nhiều nhà triết học phương Tây, mà còn tổng kết và lợi dụng một số nhân tố trong sự phát triển của thuyết tiến hóa, tâm lý, tế bào học, sinh vật học đương thời, làm cho triết học đời sống đã mang đặc trưng của chủ nghĩa phi lý Triết học phương Tây hiện đại và chủ nghĩa trực giác, còn mang sắc thái nhất định của khoa học hiện đại.
Cuốn “ Vật chất và kí ức” đã có trên kệ sách của Thư viện. Trân trọng kính mời quý đọc giả đón đọc!
